Đặc Sắc Kiến Trúc Đền Tháp Chăm Pa

Tạ Quốc Khánh (LVO)

Khi bạn du lịch dọc theo dải đất miền Trung của Việt Nam, chắc chắn bạn sẽ bị cuốn hút bởi những ngôi tháp Chăm Pa cổ kính, nằm rải rác ở khắp nơi. Có những tháp đứng chơ vơ trên đồi, có những tháp nằm ngay ven đường quốc lộ và lại có những tháp ẩn mình trong thung lũng bí ẩn.

Thực ra, những ngôi tháp này không chỉ là các công trình đơn lẻ; chúng tạo thành một cụm tổng thể hoàn chỉnh, phản ánh vũ trụ quan của Ấn Độ giáo. Theo quan niệm cổ xưa, thế giới được hình dung như một hình vuông, xung quanh được bao bọc bởi núi và đại dương, với một trục thẳng đến mặt trời ở chính giữa. Kiến trúc Ấn Độ giáo thể hiện những ý niệm này với khuôn viên vuông vắn, tường xây cao, và các công trình được bố trí theo một trục, thường mở về phía Đông – nơi được coi là hướng của thần thánh và sự sinh sôi.

1. Loại Bố Cục Bộ Ba Song Hành (Kiến Trúc Có 3 Kalan)

Tiêu biểu cho loại này là những quần thể tháp Chiên Đàn, Khương Mỹ (Quảng Nam), Dương Long, Hưng Thạnh (Bình Định), và Hoà Lai (Ninh Thuận). Kiến trúc chủ thể gồm ba ngôi đền-tháp đứng song hàng theo trục Bắc – Nam và quay về hướng Đông. Mỗi tháp thường có vị trí và tên gọi khác nhau như Kalan Nam, Kalan giữa hay Kalan Bắc, tương ứng với ba vị thần Brahma, Siva và Visnu. Đặc điểm này cho thấy trong thời kỳ đầu tiếp xúc với Ấn Độ giáo, người Chăm Pa đã tôn sùng cả ba vị thần.

2. Loại Bố Cục Có Một Tháp Trung Tâm (1 Kalan)

Một ví dụ điển hình cho loại này là các nhóm đền tháp ở khu thánh địa Mỹ Sơn, Poklong Garai (Ninh Thuận), và Po Nagar (Khánh Hòa). Tháp trung tâm thường thờ thần Siva, cho thấy sự lựa chọn tín ngưỡng của người Chăm trong thời kỳ đó. Tháp bà Po Nagar thể hiện sự dung hội giữa tín ngưỡng bản địa và Ấn Độ giáo, trong khi tháp Yang Prong thờ thần Siva dưới dạng Mukhalinga, chứng tỏ mối quan hệ gần gũi với các bộ lạc sống cao nguyên phía Tây.

3. Đặc Điểm Kiến Trúc

Phần lớn các đền tháp Chăm hiện còn tại Việt Nam thuộc phong cách Nam Ấn, với Kalan nằm ở trung tâm và hướng cửa chính về phía Đông. Kiến trúc phụ bao gồm các tháp nhỏ hơn như tháp Hoả (Kosa grha), tháp Cổng (Gopura), và Nhà khách thập phương (Mandapa).

Kalan

Kalan có dạng hình vuông, với bốn hướng và một cửa chính mở về phía Đông. Nó được chia thành ba phần chính: phần đế tháp (Jagati) tượng trưng cho thế giới trần tục, phần thân (Bhuwarloke) tượng trưng cho thế giới tâm linh, và mái tháp (Swarloka) tượng trưng cho thế giới thần linh.

Tháp Cổng Gopura

Gopura nằm trên thân tường bao, với không gian nội thất gồm một phòng vuông và là cửa dẫn vào Kalan.

Tháp Hỏa Kosagrha

Kosagrha là vị trí đặc biệt trong nhóm đền tháp, thường nằm ở góc Đông Nam với kiểu kiến trúc hình chữ nhật và là nơi thờ thần hỏa.

Nhà Khách Thập Phương Mandapa

Mandapa thường nằm trên trục chính của Kalan và Gopura, là nơi chuẩn bị cho các nghi thức tế tự.

Kết Luận

Kiến trúc đền tháp Chăm Pa không chỉ là những công trình nghệ thuật độc đáo mà còn là biểu tượng cho sự dung hòa giữa Ấn Độ giáo và tín ngưỡng bản địa. Những tác phẩm điêu khắc, trang trí tinh xảo trên các đền tháp đã thể hiện rõ nét triết lý sâu sắc, nghệ thuật và tâm hồn của người Chăm xưa. Để tìm hiểu thêm về kiến trúc Chăm Pa, bạn có thể tham khảo Wikipedia hay Di sản văn hóa Chăm Pa.

Hy vọng bài viết đã mang đến cho bạn cái nhìn rõ nét về sự đặc sắc trong kiến trúc đền tháp Chăm Pa và tầm quan trọng của nó trong nền văn hóa Việt Nam!

Nguồn Bài Viết ĐẶC SẮC KIẾN TRÚC ĐỀN THÁP CHĂM PA